Ονομασίες χωριών και οικισμών της πατρίδας μας

Το blog του Γιώργου Γούσια

Ονομασίες χωριών και οικισμών της πατρίδας μας

Μια διαφορετική περιδιάβαση

Από τον Γιώργο Φ. Γούσια

Στα τέλη του καλοκαιριού του 1997 δημοσιεύτηκε η μετονομασία του οικισμού Πλακωτό της κοινότητας Καρίτσας Δολόπων του νομού Καρδίτσας, σε Αγία Μαρίνα. Το κοινοτικό συμβούλιο θεώρησε τη λέξη Πλακωτό κακόηχη και δυσφημιστική, η Νομαρχία συμφώνησε και η αρμόδια υπηρεσία του Υπουργείου Εσωτερικών πείσθηκε από τα “ατράνταχτα” επιχειρήματα και επικύρωσε την απόφαση. Τόσο απλά! Σε ολόκληρη τη χώρα, μόνο δύο οικισμοί υπήρχαν με αυτό το όνομα. Με το νέο του όνομα αποκτήσαμε την τριακοστή πρώτη Αγία Μαρίνα της χώρας μας.

Η υπόθεση της μετονομασίας των οικισμών έχει τη βάση της κυρίως σε Νομοθετικό Διάταγμα της 17/9/1926, με το οποίο επιτρεπόταν (διάβαζε επιβαλλόταν) “να μεταβληθώσι ξενόφωνα ή κακόηχα ονόματα συνοικισμών, πόλεων ή κωμών”. Στην έδρα κάθε νομού είχαν συσταθεί ειδικές επιτροπές, οι οποίες συνεδρίαζαν τουλάχιστο μία φορά την εβδομάδα και υπέβαλαν τους πίνακες μετονομασιών στην αρμόδια επιτροπή του υπουργείου Εσωτερικών, που έπρεπε να γνωματεύσει εντός 15 ημερών. Ο νόμος περί μετονομασιών ήταν αυστηρός, τόσο που η χρησιμοποίηση των παλαιών ονομάτων από κοινοτάρχες και από μέλη της διοίκησης των νομικών προσώπων επέφερε την έκπτωση από τα αξιώματά τους. Στη χιονοστιβάδα της εφαρμογής αυτού του νόμου, χιλιάδες συνοικισμοί, κοινότητες, δήμοι, σιδηροδρομικοί σταθμοί κλπ με ονομασίες τούρκικες, σλάβικες αλλά και ακαθόριστης προέλευσης ή ακόμα και ελληνικές, άλλαξαν μέσα σε ελάχιστες ημέρες.

Άγιοι, Χριστοί και βρυκόλακες

Οι ναοί ως κέντρα μιας περιοχής έπαιξαν και παίζουν βασικό ρόλο στον ονοματοδότηση των οικισμών. Έτσι από τις δεκατρείς χιλιάδες περίπου οικισμούς που καταγράφηκαν το 1991[i], ένας  μεγάλος  αριθμός  -οχτακόσιοι τριάντα πέντε, ποσοστό περίπου 6,5%-  προτάσσουν τη λέξη άγιος και αγία. Προεξάρχων είναι ο Άγιος Γεώργιος, ο οποίος συναντάται 90 φορές, ακολουθεί ο Άγιος Ιωάννης  62, ο Άγιος Νικόλαος 58, η Αγία Παρασκευή 50, ο Άγιος Δημήτριος 43, η Αγία Τριάδα 36 φορές και έπεται ολόκληρο σχεδόν το συναξάρι των αγίων. Η Παναγία με όλα της τα υποκοριστικά και τα συνώνυμά της (Παναγίτσα, Θεοτόκος κλπ) έχει χαρίσει το όνομά της σε 49 οικισμούς ενώ σε πέντε περιπτώσεις συναντάμε το όνομα Χριστός, ο οποίος παρότι ένας και μοναδικός, δεν μπόρεσε ωστόσο να πείσει για την μοναδικότητά του, ούτε τους κατοίκους ενός συνοικισμού της κοινότητας Πράμαντα Ιωαννίνων ούτε τις διάφορες επιτροπές που συνεδρίαζαν και οι οποίοι τελικά, ως άπιστοι Θωμάδες, υιοθέτησαν τον πληθυντικό Χριστοί.

Κατανοητό για τους κατοίκους της κοινότητας Αγίου Νικολάου Ευρυτανίας να αποκηρύσσουν το όνομα Λάσπη που είχε το χωριό τους ως το 1951 (έστω κι αν πρόκειται από τα πρώτα χωριά -ή ίσως και γι’ αυτό;- που ξεκίνησε ουσιαστικά το αντάρτικο ο Άρης Βελουχιώτης), καθώς και  για τους κατοίκους του Πανοράματος Κορινθίας, που δικαιολογημένα δεν ήθελαν να λένε ότι ζουν στο Φονιά. Και στ’ αλήθεια ποιος θα ’θελε βρυκόλακες δίπλα του, γι’ αυτό και τα Βρυκολάκια του δήμου Φαρκαδόνας Τρικάλων πήγαν στο Περιθώριο. Φυσικά κοντά στην Αθήνα ποιος να καταδεχτεί να θεωρείται βλάχος, γι’ αυτό και τα Βλάχικα της Βάρης  έγιναν Δίλοφος. Όσο για το Ραχίδιον Αρκεσίνης Θήρας, όλοι φοβούνταν τους αναγραμματισμούς και γι’ αυτό εσπευσμένα μετονομάστηκε σε Ραχούλα. Τώρα ποια ανάγκη υπαγόρευσε, ώστε η Ιτιά Μεγ. Περιστερίου Ιωαννίνων να γίνει Κερασιά και οι Καρυές της ίδιας κοινότητας Καρυόφυτο, ίσως μόνο οι ασχολούμενοι με τη δενδροκομία θα μπορούσαν να μας διαφωτίσουν. Ένας Κάμπος της κοινότητας Σκιαδά Πρεβέζης (από τους σαρανταεννιά σε όλη την Ελλάδα) ίσως τελικά να μην ήταν μεγαλύτερος από ένα Αλώνι, γι αυτό και η επανόρθωση το 1963, ενώ για τον Ξηρόκαμπο Μελισσάτικων Μαγνησίας χρειαζόταν ένας πιο ακριβής χαρακτηρισμός: Αερόκαμπος. Η ασάφεια του Παλαιονεοχωρίου της κοινότητας Νεοχωρίου Αιτωλοακαρνανίας, οδήγησε σε μια πιο σταθερή ονομασία, Πετρωτό.

Την εποχή εκείνη (1963), εποχή που μεσουρανούσε η Φρειδερίκη, ήταν αδιανόητο να μην υπάρχει έστω ένας οικισμός για χάρη της. Η αδικία θεραπεύτηκε με θύμα τον οικισμό Ζοφριά του δήμου Αχαρνών, που απέκτησε αίγλη ως Βασίλισσα Φρειδερίκη. Μα τα θαύματα, λένε, κρατούν τρεις μέρες ή έστω τρία χρόνια και κάτι όταν πρόκειται για βασίλισσες και αρχές του 1967 οι Ζοφριανοί κατάργησαν τη βασιλεία και την αντικατέστησαν με το Ζεφύρι που μάλιστα πήρε και προαγωγή και ονομάσθηκε κοινότητα.

Και μάλλον χρειαζόταν πολύ θάρρος το 1963 να “κατεβούν” μερικοί άγιοι, μαζί με τα καντήλια τους, όπως συνέβη με τους οικισμούς Αγίου Γεωργίου Τοπολιάνων Ευρυτανίας και του Αγίου Νικολάου Μικρού Περιστερίου Ιωαννίνων που τους κάνανε Καστράκι και Ραχούλα αντίστοιχα, αλλά ένα Σταυροχώρι όπως αυτό της Πρέβεζας με μεγαλύτερη άνεση μπορούσε να υποβαθμίσει τον οικισμό του Παναγία σ’ έναν απλό Ξηρόλοφο.  Τέλος, λαός θρησκευτικός ο ελληνικός, δεν θα μπορούσε παρά να καμαρώνει για τα είκοσι Μοναστηράκια του και τους 457 οικισμούς με πρώτο συνθετικό την λέξη Μονή και με πληθυσμούς από μηδέν μέχρι 434 κατοίκους.

Πατρίς του Διγενή και του Διάκου η πατρίς μου…

Στον αντίποδα των θρησκευτικών ονομάτων βρίσκονται εκείνα που έχουν σχέση με την μυθολογία και την αρχαία ελληνική ιστορία. Ο Αχιλλέας δεν συναντάται σε περισσότερες από τέσσερις περιπτώσεις, ο δε Απόλλωνας μόνοπέντε. Περίπου στα ίδια βρίσκεται και ο Ηρακλής, ενώ κανείς δεν διεκδίκησε τον Θησέα. Ο Όμηρος, για τον οποίο έριζαν εφτά πόλεις στην αρχαιότητα, τιμήθηκε μόνο από τους κατοίκους της Γρατινής Ροδόπης με το Ομηρικό τους, ενώ για τον Πυθαγόρα βρέθηκε ένα και μοναδικό αραξοβόλι στη Σάμο. Παρότι δεκάδες Αλεξάνδρειες έχουν χτιστεί σε όλη την Ασία και την Αίγυπτο, στην Ελλάδα πέρα από την Αλεξανδρούπολη, δεν θα είχαμε ούτε ένα κουτσοχώρι αφιερωμένο στον Αλέξανδρο, εάν ο Γιδάς Ημαθίας δεν παραχωρούσε το όνομά του στην Αλεξάνδρεια. Σε αντίθεση, ο πατέρας του είτε ως Φίλιππος είτε ως Φιλιππάκι τιμήθηκε έξι συνολικά φορές, ενώ σε τρεις περιπτώσεις αναφέρεται και το όνομα της Ολυμπιάδας. Μετονομασία προς τιμήν δασκάλου του γένους ίσως να συναντάται μόνο μία φορά, όταν το 1947 η κοινότητα Καμνιάς Ιωαννίνων γενέτειρα του Μεθόδιου Ανθρακίτη μετονομάσθηκε το 1947 σε κοινότητα Ανθρακίτη. Από τους ήρωες της ελληνικής επανάστασης τιμήθηκε ο Παπαφλέσσας στην Μεσσηνία, ο Στουρνάρης στην γενέτειρά του Στουρναραίικα Τρικάλων και δύο οικισμοί στην Στερεά Ελλάδα παραπέμπουν στον Καραϊσκάκη. Φυσικά δεν έχουμε καμιά ονομασία  που να σχετίζεται με πρόσωπα της περιόδου 40-49 εκτός από το χωριό Μπελογιάννης, που -λεπτομέρεια- βρίσκεται στην Ουγγαρία. Τέλος εικοσιπέντε οικισμοί θυμίζουν ότι ο τόπος μας είναι Ελληνικός!

Κι αν δεν υπήρχαν τα δένδρα και τα φυτά;

Μπορεί αυτός ο τόπος να μην είναι πλούσιος σε δάση  -βρίσκουμε δέκα φορές το Δάσος, πέντε φορές το Έλατο και δύο το Πεύκο– έχει όμως περισσότερα από είκοσι Κυπαρίσσια, εικοσιεννέα Πλάτανους, δέκα Ιτιές, έξι Λυγαριές, οχτώ Βελανιδιές, επτά Πουρνάρια και τέσερους Κέδρους. Πενήντα εννέα Αμπέλια, δώδεκα Κλήματα -χωρίς ούτ’ ένα σταφύλι– δώδεκα Οινόες και Οινόφυτα, ένα Κρασί και μια Κρασοπούλα είναι το οινοπνευματικό δυναμικό της ελληνικής επαρχίας.

Σαρανταοχτώ Καρυές, σαράντα Καστανιές, τριάντα Αχλαδιές και δύο Γκορτσιές, δεκαεννιά Κρανιές, τριανταδύο Μηλιές, άλλες τόσες Συκιές, εικοσιμία Κερασιές, δέκα εφτά Ροδιές, έντεκα Κυδωνιές και Μουριές, πέντε Κορομηλιές, δύο Δαμασκηνιές και κάτι διάσπαρτες Ροδακινιές, Λεμονιές και Νερατζιές απαρτίζουν τον πλούσιο περιβολώνα των ελληνικών οικισμών.

Από τους δεκατρείς οικισμούς που έχουν σχέση με το σιτάρι και από τους ένδεκα που σχετίζονται με το βαμβάκι, μόνο από ένας έχουν σχέση με την Θεσσαλία, την κύρια παραγωγική περιοχή. Αντίθετα τα χόρτα και τα λιβάδια είναι διασκορπισμένα σε όλη την Ελλάδα.

Ο ανθόκηπος περιλαμβάνει τριανταένα Ανθοχώρια, Ανθότοπους κλπ, έξι Τριανταφυλλιές, οι Μαργαρίτες είναι μόνο τέσσερις -δε φτάνουν καν για ξεφύλλισμα- πέντε Αμάραντοι, εφτά Μυρσίνες, τρία Θυμάρια, εικοσιεννιά Μάραθοι και ούτε μια ανεμώνη. Δύσκολα βέβαια θα επιζούσαν όλα αυτά, και μαζί τους και οι έξι Δροσιές, αν δεν υπήρχαν τριαντατέσσερις Βρύσες, έξι Κρυόβρυσες, δέκα τρεις Πηγές, πέντε Δροσοπηγές, είκοσι δύο Κρυοπηγές και δύο Νεροχώρια..

Είκοσι τρεις Αετοί (Αετοί, Αετοχώρια, Αετόπετρες κλπ), δεκαεφτά Περιστέρια, δεκατέσσερα Αηδόνια, τέσσερα Χελιδόνια, τρεις Τρυγόνες και δύο Κορυδαλλοί διασχίζουν τους αιθέρες των  ελληνικών τοπωνυμίων. Κοντά σ’ αυτούς και ένας Πελαργός, που ποιος ξέρει πώς, ξέμεινε στον ακριτικό νομό Φλώρινας.

Το ζωικό βασίλειο ελάχιστα ενέπνευσε τους ονοματοδότες. Εκτός από τον Λύκο (Λύκοι, Λυκόρεμα, Λυκόστομο κλπ) που έχει την τιμητική του με εικοσιέξι παρουσίες και την Αλεπού (Αλεπού και Αλεποχώρια) με δέκα, η τοπωνυμική πανίδα περιλαμβάνει ένα Αρκούδι, ένα Ταύρο, μία Βουβάλα, έναν Κριό, τρία Πρόβατα (Προβατάς, Προβατών), τρία Κατσίκια (μία Κατσίκα στη Θράκη με έναν κάτοικο το 1991, τον Κατσικά στην Ήπειρο και τα  Κατσίκια στην Κρήτη!) και ένα Σκυλοχώρι.

Βέβαια η Οχιά της Λακωνία δεν μπορεί  να ευθύνεται για το Φαρμάκι τριών οικισμών (Φαρμάκη, Φαρμακαίικα, Φαρμακονήσι), μα όσο οδυνηρό και να είναι το τσίμπημα ενός και μοναδικού Σκορπιού, κανείς δε θα αρνιόταν το νησί του Ωνάση. Στην απογραφή του 1991 ο Σκορπιός είχε έναν κάτοικο!

Η Καλλιθέα είναι επιθυμία και προνόμιο τριάντα έξι οικισμών, στην Κορυφή όμως δεν κατάφεραν να ανεβούν παρά μόνο εννέα οικισμοί, εικοσιεφτά σκαρφάλωσαν στις Ράχες, δέκα εφτά αναρριχήθηκαν στην Πλαγιά, επτά έμειναν στα Πεδινά και μόνο τριάντα εφτά μπόρεσαν να διαβούν πέρα απ’ το Ποτάμι.

Άνω-κάτω, μέσες-άκρες

Πέρα όμως υπάρχουν πενηνταδύο οικισμοί, Άνω τριακόσιοι εφτά, Κάτω τριακόσιοι τριάντα ένας, Μέσα εκατόν είκοσι πέντε και δώδεκα στα Ζερβά. Στα δεξιά ούτε ένας! Διακόσιοι ογδόντα έξη οικισμοί είναι Νέοι εκ των οποίων οι εξηνταδύο Νεοχώρια και διακόσιοι επτά είναι Παλαιοί κι ακόμα δεκατέσσερις Γέροι, εξηνταεννιά Μεγάλοι και εξηνταένας Μικροί.

Ογδόντα έξι οικισμοί έχουν σχέση με την Πέτρα, είκοσι τέσσερις με το Κεραμίδι, δεκαοχτώ με το Μάρμαρο, δεκαέξι με το Ξύλο, δεκαπέντε με το Σίδηρο και τρεις με τη Λάσπη. Τα ονόματα που θυμίζουν είδη οικιακής χρήσης  εκτός από έξι Τράπεζες, οχτώ Φανάρια και μια Καθίστρα, απουσιάζουν τελείως, όπως άλλωστε και εκείνα που παραπέμπουν σε είδη ενδυμασίας εκτός από τους Βρακάδες της Σάμου, το Τσαρούχι της Καρδίτσας και τέσσερις Ζώνες που φοριούνται από τον Έβρο ως την Κρήτη.

Τέλος αν αφεθεί κανείς στον κόσμο της φαντασίας, πέρα από τη μοναδική Παραμυθιά, θα συναντήσει δεκατέσσερις Νεράιδες, δεκατρείς Δράκους και μια Δρακότρυπα, ενώ θα πρέπει να επιστρατεύσει όλη του τη φαντασία για να πεισθεί ότι οι εικοσιοχτώ βασιλικοί οικισμοί έχουν σχέση με βασίλισσες και τους βασιλιάδες των παραμυθιών!

________________________________________________________________________

Σημείωση: Η έρευνα αυτή πραγματοποιήθηκε και συντάχθηκε το 1998, δεν δημοσιεύτηκε ποτέ λόγω των …πολλών ονομάτων, έμεινε ξεχασμένη στον σκληρό δίσκο και ήρθε στην επιφάνεια πριν δυο μέρες με αφορμή την ανάρτηση στο facebook από τον φίλο Πέτρο Καρατσαρέα της ιστοσελίδας “Μετονομασίες οικισμών της Ελλάδας” http://settlement-renames.eie.gr/


[i] Λεξικό των Δήμων, κοινοτήτων και οικισμών της Ελλάδος. Καταρτίστηκε με βάση την απογραφή πληθυσμού της 17ης Μαρτίου 1991, Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, Αθήνα 1995

Tags: , ,

5 Responses

  1. Ο/Η Πάνος λέει:

    Οπως πάντα σκίζεις Γιώργο μου…

  2. Ο/Η ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗ λέει:

    ΚΑΤΑΠΛΗΚΤΙΚΟΣ ΟΠΩΣ ΠΑΝΤΑ!ΘΕΡΜΑ ΣΥΓΧΑΡΗΤΗΡΙΑ ΓΙΩΡΓΟ!!

  3. Ο/Η ΠΑΥΛΟΣ ΝΤΑΦΛΟΣ λέει:

    Καλημέρα Γιώργο προσφέρεις μεγάλο ενδιαφέρον να γνωρίζουμε την ονομασία των χωριών στη σύγχρονη Ελλάδα Μπράβο…

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *