Πάμισος, πλημμύρες και πνιγμοί

Του Γιώργου Φ. Γούσια

Αναδημοσίευση από την Εφημερίδα των Συντακτών, Σαββατοκύριακο 3-4 Οκτωβρίου 2020 https://www.efsyn.gr/nisides/262633_pamisos-plimmyres-kai-pnigmoi

Δυστυχώς ο διπρόσωπος Ιανός σκόρπισε πολλή δυστυχία τούτες τις μέρες στην πατρίδα μας. Με το ένα του πρόσωπο στραμμένο στην Κεφαλονιά και το άλλο του πρόσωπο στραμμένο  στην Καρδίτσα, ήταν η αιτία να χαθούν ζωές , να καταστραφούν  περιουσίες και να δυσκολέψει πολύ η ζωή των κατοίκων αυτών και των ευρύτερων περιοχών.

Ο ποταμός Πάμισος που πηγάζει από τα βουνά του Δήμου Μουζακίου Καρδίτσας και καταλήγει στον Πηνειό, αποτελεί  ένα από τα πολλά θέματα με τα οποία ασχολήθηκαν τον τελευταίο καιρό τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Οι καταστροφές τις οποίες προκάλεσε στο διάβα του, δύσκολα επουλώνονται. Και δεν είναι μόνο η εξαφάνιση του περιφερειακού δρόμου του Μουζακίου, δεν είναι η -ίσως ολοκληρωτική- αχρήστευση του κτιρίου του Κέντρου Υγείας, δεν είναι οι δυο γέφυρες που είναι άγνωστο για την ώρα τι ζημιές έχουν υποστεί, δεν είναι η ολοκληρωτική καταστροφή της γέφυρας στη θέση Μπαλάνος, που απέκλεισε τα κοντινά χωριά Πευκόφυτο και Οξυά καθώς και όλα τα χωριά της Ανατολικής Αργιθέας.

Αυτά στον έναν ή άλλον βαθμό θα γίνουν κάποια στιγμή  και οι πληγές θα επουλωθούν, όμως το πέτρινο γεφύρι που έστεκε στην όχθη του προς τη μεριά του χωριού Πορτή, το γεφύρι, που είχε ιστορία 500 ετών και χτίστηκε με πρωτοβουλία του μητροπολίτη Λάρισας Βησσαρίωνα,  γνωστού και από το μονότοξο, πανύψηλο γεφύρι της Πύλης Τρικάλων, το γεφύρι αυτό εξαφανίστηκε για πάντα.

Το χειρότερο απ’ όλα όμως, είναι η απώλεια ανθρώπινων ζωών και στην περιοχή της Καρδίτσας καταμετρώνται τέσσερες θάνατοι και η τοπική κοινωνία του Μουζακίου  συγκλονίστηκε ιδιαίτερα από  ένα χαμό! Η φαρμακοποιός Ευδοκία Πλακιά, επιστρέφοντας το βράδυ της  Παρασκευής 18/9 στο σπίτι της  και ενώ η κακοκαιρία βρισκόταν στην κορύφωσή της, βρέθηκε ξαφνικά με το αυτοκίνητό της στα ορμητικά νερά του ποταμού. Το αυτοκίνητό της εντοπίσθηκε την επόμενη ήμερα σε μακρινή απόσταση βυθισμένο σε λάσπες, πέτρες και άμμο ενώ η ίδια βρέθηκε μετά από έξη ημέρες σε μακρινή απόσταση καταπλακωμένη από χώμα, πέτρες, ξύλα…

Όμως ο Πάμισος δεν είναι η πρώτη φορά που βρίσκεται στο επίκεντρο της επικαιρότητας. Τα τελευταία χρόνια αναφέρθηκε πολλές φορές  το όνομά του, ιδιαίτερα όταν βρισκόταν στην κορύφωσή του το θέμα της εκτροπής του Αχελώου, μια που η κοίτη του θα φιλοξενούσε τα νερά του.

Αλλά και σε προηγούμενες δεκαετίες υπήρξε ο αποδέκτης από αμέτρητες κατάρες και ύβρεις για τις καταστροφές τις οποίες προκαλούσε με τις πλημμύρες του στα χωριά και τις περιοχές τις οποίες διασχίζει.

Στην ειδησεογραφία, όπως είναι γνωστό, κυριαρχούν τα δυσάρεστα γεγονότα και άρα μάταια θα αναζητήσει κανείς κάποια ευχάριστη είδηση που να σχετίζεται με ένα ποτάμι. Πιθανόν η παρουσία κάποιου εξέχοντος κυβερνητικού στελέχους στα εγκαίνια καμιάς γέφυρας ή στην αποξήρανση κάποιου έλους, να ήταν θέμα που θα απασχολούσε τον τοπικό τύπο, αλλά μια πλημμύρα, μια καταστροφή, ένας θάνατος, θα εύρισκε πιθανότατα και μια μικρή θεσούλα στη στήλη των τηλεγραφημάτων από την επαρχία και στις αθηναϊκές εφημερίδες.

Μια τέτοια ειδησούλα ανιχνεύσαμε στο φύλλο της εφημερίδας Σκριπ της 3/3/1905, με τον τίτλο «πνιγμός χωρικού» γιατί «κατά τηλεγράφημα εκ Μουζακίου του δήμου Γόμφων της Καρδίτσας, ο χωρικός Στυλ. Μαλέντζας, διερχόμενος την γέφυραν του ποταμού Παμίσου και ολισθήσας έπεσεν εις αυτόν και επνίγη. Την επιούσαν εξεβράσθη το πτώμα του εις μικράν απόστασιν από της γεφύρας».

Δύο χρόνια αργότερα η εφημερίδα Εμπρός της 11/4/1907 δημοσιεύει ρεπορτάζ από την συνεδρίαση της Βουλής, κατά το οποίο ο βουλευτής Απ. Αλεξανδρής «υποστηρίζει αναφορά των κατοίκων του χωρίου Μουζάκι της Θεσσαλίας, αιτούντων όπως ληφθούν μέτρα ένεκα του πλησίον του χωρίου ποταμού, ο οποίος υπερεκχειλίζων πολλάς καταστροφάς επιφέρει» και ο αρμόδιος υπουργός Νικ. Καλογερόπουλος υπόσχεται ότι «θα διατάξει την επισκευήν της καταστραφείσης οδού του χωρίου, ως προς δε τα αντιπλημμυρικά έργα, θα εξετάσει τι πρέπει να γίνη και θα κάμη ό,τι είνε δυνατόν» διότι φρονεί ότι «αι μικραί αύται δαπάναι όταν γίνωνται άνευ προμελέτης ρίπτονται εις τους ανέμους».

Φαίνεται όμως πως δεν έγινε ό,τι ήταν δυνατόν, γιατί 18 χρόνια αργότερα η εφημερίδα Σκριπ στο φύλλο της 25/4/1925 δημοσιεύει την εξής σύντομη ανταπόκριση από την Καρδίτσα: «Συνεπεία πρωτοφανούς βιαιότητος κυκλώνος η κωμόπολις Μουζάκι κατεκλύσθη υπό των υδάτων του ποταμού Παμίσου και των χειμάρρων Γκιώνα και Παλαιοχωρίτου. Η κωμόπολις μετεβλήθη εις λιμνοθάλασσαν, οι κάτοικοι ηναγκάσθησαν να εγκαταλείψουν τας οικίας, την αγοράν δε διήρχοντο μόνον έφιπποι. Η καλλιέργεια δε ολόκληρος κατεστράφη. Αι ζημίαι είνε κολοσσιαίαι, των κατοίκων ευρισκομένων εν απογνώσει».

Ένα μήνα σχεδόν μετά ο ίδιος βουλευτής Απ. Αλεξανδρής επανέρχεται για το ίδιο θέμα στη Βουλή. Στο Βήμα της 23/5/1925 διαβάζουμε ότι κατά την χθεσινή συνεδρίαση «ομιλών επί αναφοράς του εμπορικού συλλόγου Μουζακίου, εν σχέσει προς τας καταστροφάς, τας οποίας προυξένησεν η πλημμύρα του Παμίσου, ζητεί την λήψιν επειγόντων μέτρων υπό της Κυβερνήσεως. Επί τη ευκαιρία ταύτη, παρακαλεί την κυβέρνησιν να πληροφορήση την συνέλευσιν εις ποίον σημείον ευρίσκονται αι συνεννοήσεις δια τα υδραυλικά έργα της Θεσσαλίας». Στις απαντήσεις τους, ο μεν υπουργός Συγκοινωνίας Ι.Βαλαλάς είπε ότι εστάλη μηχανικός στο Μουζάκι και ότι χορηγήθηκαν πιστώσεις, ο δε πρωθυπουργός Ανδρ. Μιχαλακόπουλος αντέγραψε τον Καλογερόπουλο του 1907 και είπε ότι τα υδραυλικά έργα δεν μπορούν να γίνονται τμηματικά, αλλά τώρα η κυβέρνηση έχει προτάσεις (!) για άλλα έργα και μόλις περατωθούν οι συνεννοήσεις, θα φροντίσουν να στραφούν και προς τη …Θεσσαλία!

Είναι σίγουρο πως η κυβέρνηση Ανδρ. Μιχαλακόπουλου δεν πρόλαβε να στρέψει το ενδιαφέρον της προς τη Θεσσαλία, γιατί προτού κλείσει μήνας παραιτήθηκε. Εννιά χρόνια αργότερα στην εφημερίδα Οικονομικός Ταχυδρόμος της 10/6/1934 στη σελίδα των προκηρύξεων και των διαγωνισμών εντοπίζουμε την είδηση «εκτίθεται εις δημοπρασίαν η κατασκευή προστατευτικών έργων επί του ποταμού Παμίσου Καρδίτσης παρά το χωρίον Μουζάκι. Το έργον προϋπολογίσθη εις δραχμάς 610.000, η δε δημοπρασία ενεργηθήσεται εν Τρικκάλοις την 13ην Ιουνίου».
Ποιος ξέρει αν έγινε η δημοπρασία, αν διατέθηκαν τα χρήματα και αν ξεκίνησαν τα έργα. Το σίγουρο είναι πως δεν λύθηκε το πρόβλημα, όπως φαίνεται στο Βήμα της 26/1/1940, όπου «τηλεγράφημα εκ Τρικκάλων αναφέρει, ότι οι ποταμοί Πηνειός, Πορταϊκός και Πάμισος πλημμυρίσαντες κατέκλυσαν μεγάλας εκτάσεις εις τας περιφερείας Μεγάλων Καλυβίων, Λαζαρίνης, Φαναρίου και Μουζακίου».

Και ενώ πλέον πλησιάζαμε στα μισά του εικοστού αιώνα, νέα πλημμύρα δοκίμαζε τον πληθυσμό της περιοχής. Η εφημερίδα Εμπρός της 8/11/1949 με τον τίτλο «Κατακλυσμιαίαι βροχαί προκάλεσαν καταστροφάς και διέκοψαν συγκοινωνίας» παραθέτει τηλεγράφημα του ανταποκριτή της, σύμφωνα με το οποίο «συνεπεία των συνεχών καταρρακτωδών βροχών οι ποταμοί Πηνειός και Πάμισος εκχειλίσαντες κατέκλυσαν δια των υδάτων των τα χωρία Μερίχοβον, Καλλογριανά, Βάνορα, Κόδρα, Ράχωβα και Κρανιά. Εις την περιοχήν Μαυροματίου κατεστράφη υπό των υδάτων εις τι σημείον η γέφυρα Μουζακίου-Μαυροματίου. Αι προξενηθείσαι καταστροφαί εις την γεωργίαν είναι σημαντκαί. Οιαδήποτε επικοινωνία με τα προαναφερθέντα χωρία απεκόπη».

Να σημειώσω εδώ ότι το -σχεδόν ξεχασμένο σήμερα-  λαϊκό όνομα του ποταμού είναι Μπλιούρης και δεν είναι καθόλου τυχαίο, γιατί στην τοπική διάλεκτο της Δυτικής Θεσσαλίας, μπλιουριάζω  [έχει σχέση άραγε με το πίμπλημι;] σημαίνει πλημμυρίζω!

Λίγες μέρες αργότερα, στις 22/11/1949 η ίδια εφημερίδα μας πληροφορεί, ότι στην ίδια περιοχή πλημμύρισαν 250.000 στρέμματα, η παραγωγή καταστράφηκε παντελώς, τα χωριά είναι αποκομμένα, οι συγκοινωνίες από Καρδίτσα προς Λάρισα, Τρίκαλα και Μουζάκι έχουν διακοπεί και ότι πρέπει άμεσα να γίνουν έργα εκσκαφής των ποταμών και αποπεράτωσης της νέας κοίτης του Παμίσου.

Η διαμόρφωση της νέα κοίτης του ποταμού ήταν ένας διαρκής αγώνας. Εκατοντάδες μεροκάματα διατέθηκαν τα επόμενα χρόνια για να γεμίζουν με πέτρα τα ειδικά συρμάτινα αναχώματα τα οποία, δεν ξέρω γιατί, αλλά ίσως λόγω της συνεχούς πάλης με το νερό, είχαν το όνομα «παλαίστρες». Σε περιπτώσεις που ήταν εμφανής ο κίνδυνος και δεν επαρκούσαν τα εργατικά χέρια επιστρατεύονταν μέχρι και τα παιδιά του Γυμνασίου να κουβαλήσουν σάκους με άμμο και να ενισχύσουν ασθενή σημεία.

Η αναφορά τούτη στον Πάμισο άρχισε με πνιγμό και δυστυχώς με πνιγμούς κλείνει. Η εφημερίδα Ελευθερία αναφέρει τηλεγραφικά στις 6/7/1963 τον πνιγμό του 14χρονου Θωμά Τσιτσιτά στο Μουζάκι, ο οποίος «καταληφθείς εξ ιλίγγου κατέπεσεν εις τον ποταμόν με αποτέλεσμα να πνιγή».
Ο τελευταίος θάνατος που σχετίζεται με τον Πάμισο συνέβη την περασμένη δεκαετία. Η εφημερίδα Ελευθερία της Λάρισας έχει ένα μικρό μονόστηλο στην 5^η σελίδα του φύλλου της 1/6/2009: «Ένας 15χρονος έχασε το μεσημέρι της Κυριακής την ζωή του στον ποταμό Πάμισο. Ο 15χρονος κολυμπούσε στην θέση «Δέση» στο Μαυρομάτι Καρδίτσας, αλλά κάποια στιγμή παγιδεύτηκε σε κλαδί δέντρου που βρισκόταν εντός της κοίτης του ποταμού με αποτέλεσμα τον πνιγμό του».

Τούτες τις μέρες είναι διάχυτη η άποψη στην τοπική κοινωνία, πως εάν είχε κατασκευαστεί το φράγμα Μουζακίου στο ομώνυμο στενό του -πρόταση του υδροενεργειακού μηχανικού της ΔΕΗ Στέλιου Μαγειρία από τη δεκαετία του 1970- και ανεξαρτήτως της εκτροπής του Αχελώου, πολλά από τα προβλήματα αυτών των ημερών θα είχαν αποφευχθεί και το έργο θα λειτουργούσε περίφημα και ως ταμιευτήρας για τον διψασμένο θεσσαλικό κάμπο και ως πηγή ηλεκτρικής ενέργειας.