“…γέμισαν δαχτυλιές τα πλακάκια…”

Σήμερα 19 Νοεμβρίου είναι η Παγκόσμια Ημέρα Τουαλέτας και είναι ίσως  λίγο περίεργο που υπάρχει ημέρα αφιερωμένη στην τουαλέτα, ή αλλιώς αποχωρητήριο, ή απόπατος, ή χαλές, ή καμπινές,  ή απλώς “το μέρος”,  αλλά με όποιο όνομα και να είναι γνωστός αυτός ο χώρος είναι ένας χώρος σημαντικός για τη δημόσια υγεία. 

Δεν θυμάμαι να έχω διαβάσει  -ή να το πω καλύτερα- κάτι που να μου έχει κάνει εντύπωση μ’ αυτόν τον χώρο που κι ο βασιλιάς  πάει μόνος του, πέρα από λίγες σειρές που αφιερώνει ο Μιχάλης Γκανάς στη «Μητριά πατρίδα». Είναι γνωστό ότι ο Μ.Γκανάς πέρασε τα μικρά του χρόνια στην Ουγγαρία με πολλά άλλα γυναικόπαιδα από τη Ελλάδα  και φιλοξενήθηκαν αρχικά σε αρχοντικά και σε ξενοδοχεία. «[Λίμνη] Μπάλατον.  Ξενοδοχεία όλο πάστρα και μάρμαρα. Οι γριές πού να μπουν στους χαλέδες, τις στράβωνε το άσπρο. Με τον καιρό συνήθισαν κι όπως δεν ήταν μαθημένες από χαρτιά και τέτοια, γέμισαν δαχτυλιές τα πλακάκια. Έφριξαν οι Μαγυάροι».

Πολύ πρόσφατα, κυκλοφόρησε το βιβλίο «Ο καιρός του χρόνου»  του φίλου Χρίστου Ζαφείρη, και με πήγε δεκαετίες πίσω:

«Μέσα στο σπίτι δεν υπήρχε τουαλέτα. Ένα υποτυπώδες αποχωρητήριο κοντά στον κήπο, με επιπόλαιο ανοιχτό βόθρο στο χώμα που μύριζε, χωρίς στέγη και απάνεμα παραπετάσματα, ήταν απροσπέλαστο στον χιονιά. Έτσι υποχρεωνόμασταν να κάνουμε την ανάγκη μας με άλλον τρόπο. Το κυρίως σπίτι συγκοινωνούσε με παρα πόρτι με τον αχυρώνα όπου στην κακοκαιρία σταβλίζονταν τα μεταφορικά ζώα, ένα μουλάρι κι ένα γαϊδούρι. Εκεί πηγαίναμε κεφάτοι, με γέλια και πειράγματα, ήταν μια διέξοδος στην κλεισούρα, καθόμασταν ανακούκουρδα κατά σειρά και μερικές φορές κατά παράταξη δυο-τρεις μαζί, και αποπατούσαμε στο χωμάτινο δάπεδο που ήταν σκεπασμένο με παχύ στρώμα άχυρου ανακατεμένο με σβουνιές, την κοπριά των ζώων. Στη συνέχεια με φτυάρι τα πετούσαμε όσο γινόταν πιο μακριά έξω στο χιόνι. Οι καθημερινές απορρίψεις μαύριζαν την άσπρη επιφάνεια της αυλής, αν δεν καλύπτονταν από νέα χιονόπτωση. Το κατούρημα για τα αγόρια ήταν πιο διασκεδαστικό. Ανοίγαμε την κεντρική πόρτα και συναγωνιζόμασταν ποιος θα ρίξει πιο μακριά το καυτό νερό και ποιος θα ανοίξει μεγαλύτερη κίτρινη τρύπα στο αχνιστό χιόνι που έλιωνε.

Όταν αργότερα ήρθε ο πολιτισμός στο χωριό και φτιάξαμε αναγκαστικά, με αστυνομική διαταγή, σύγχρονο αποχωρητήριο στην αυλή, κάποιοι από μας σε ανάλογους αποκλεισμούς, μεγαλύτερα πια παιδιά, από πλάκα και νοσταλγία, προτιμούσαμε το παιδικό συνήθειο, γελώντας και δακρύζοντας συνάμα».

Ούτε σ’ αυτά τα αποσπάσματα χρησιμοποιήθηκε η λέξη για το υλικό που γέμιζε το βόθρο του Χρίστου Ζαφείρη και λέρωνε τους τοίχους των ξενοδοχείων όπου φιλοξενήθηκε ο Μιχάλης Γκανάς, αλλά μας έδωσε με αθωότητα το όνομά του  ο Οδυσσέας Ελύτης στο πασίγνωστο έργο του «Το Άξιον Εστί»

Άξιον εστί το κάμα που κλωσάει

στο γιοφύρι από κάτω τα ωραία κοτρόνια

τα σκατά των παιδιών με την πράσινη μύγα

ένα πέλαγος βράζοντας και δίχως τέλος.

Εκείνος όμως πού «έδωσε ρέστα» ήταν ο Γεώργιος Σουρής τον προπερασμένο αιώνα με τους …μυρωμένους στίχους του!

ΜΥΡΩΜΕΝΟΙ ΣΤΙΧΟΙ

Τίποτε δεν απόμεινε στον κόσμο πια για μένα,
όλα βρωμούν τριγύρω μου και φαίνονται χεσμένα.
Όλα σκατά γενήκανε και ο δικός μου κώλος
σκατά εγίνηκε κι αυτός, σκατά ο κόσμος όλος.

Μόνο σκατά φυτρώνουνε στον τόπο αυτό τον άγονο
κι όλοι χεσμένοι είμαστε, σκατάδες στο τετράγωνο.
Μας έρχεται κάθε σκατάς, θαρρούμε πως σωθήκαμε,
μα μόλις φύγει βλέπομε πως αποσκατωθήκαμε.

Σκατά βρωμάει τούτος δω, σκατά βρωμά κι εκείνος,
σκατά βρωμάει το σκατό, σκατά βρωμά κι ο κρίνος.
Σκατά κι εγώ, μες στα σκατά, και με χαρτί χεσμένο
ό,τι κι αν γράψω σαν σκατό προβάλλει σκατωμένο.

Σκατά τα πάντα θεωρώ και χωρίς πια να απορώ,
σκατά μασώ, σκατά ρουφώ, σκατά πάω να χέσω,
απ’ τα σκατά θα σηκωθώ και στα σκατά θα πέσω.

Όταν πεθάνω χέστε με, τα κόλλυβά μου φάτε.

Και πάλι ξαναχέστε με και πάλι ξαναφάτε,
μα απ’ τα γέλια τα πολλά κοντεύω ν’ αρρωστήσω
και δεν μπορώ να κρατηθώ, μου φεύγουν από πίσω.

Σκατά ο μεν, σκατά ο δε, σκατά ο κόσμος όλος

κι απ’ το πολύ το χέσιμο μου πόνεσε ο κώλος!

Το ποίημα αυτό μου έφερε στο νου και ένα ανέκδοτο που κυκλοφόρησε πριν από χρόνια, για το ποιο όργανο του σώματος θα έπρεπε να ανακηρυχθεί αρχηγός. Το καθένα είπε την άποψή του διεκδικώντας τοα αξίωμα για τον εαυτό του. Τελευταίος μίλησε ο κώλος. –Εγώ πρέπει να γίνω αρχηγός, είπε, και όλα τ’ άλλα ξέσπασαν στα γέλια και στις ειρωνείες. -Γελάτε, ε; τώρα θα δείτε! Σταματάει ο κώλος να λειτουργεί, πρήστηκε ο κοιλιά, φράκαρε το στομάχι, τα μάτια πετάχτηκαν έξω, τα αυτιά βούιζαν, την καρδιά την έπιασε ταχυπαλμία, ο εγκέφαλος δεν μπορούσε να συγκεντρωθεί, οπότε μαζεύτηκαν όλα και πήγαν με παρακαλετά: -Εσύ είσαι ο αρχηγός μας!

Όσοι με γνωρίζουν θα απορούν μ’ αυτά που γράφω, αλλά πρέπει να είμαι ειλικρινής, μου ξεφεύγει κι εμένα καμιά φορά και λέω «χέσε μας ρε φίλε!» ή «σκατά τα έκανες ρε μάγκα!» και στο κάτω κάτω ας πούμε κάτι και με το όνομά του, αφού γι’ αυτή τη λειτουργία και τα προϊόντα της τα Ηνωμένα Έθνη της αφιερώνουν ολόκληρη –παγκόσμια, παρακαλώ- ημέρα!

Όμως εάν ξεδώσαμε ή μας «γύρισαν τα συκώτια» με όσα έχουν γραφεί παραπάνω, ας πάμε και λίγο στα σοβαρά και ας δούμε γιατί θεσπίσθηκε αυτή η Παγκόσμια Ημέρα Τουαλέτας.

Σύμφωνα, λοιπόν,  με τον ΟΗΕ, μία τουαλέτα δεν είναι απλά μία τουαλέτα. Οι τουαλέτες σώζουν ζωές αφού τα ανθρώπινα απόβλητα μεταδίδουν θανατηφόρες ασθένειες. Μια τουαλέτα προστατεύει την αξιοπρέπεια και δημιουργεί ευκαιρίες.
• 4,2 δισεκατομμύρια άνθρωποι ζουν χωρίς ασφαλή αποχέτευση – πάνω από το μισό του παγκόσμιου πληθυσμού.
• 673 εκατομμύρια άνθρωποι εξακολουθούν να αφοδεύουν έξω
• Η ελλιπής αποχέτευση εκτιμάται ότι προκαλεί 432.000 θανάτους τον χρόνο λόγω διάρροιας
• Εκτιμάται ότι 297.000 παιδιά ηλικίας κάτω των πέντε ετών πεθαίνουν κάθε χρόνο από διαρροϊκές ασθένειες λόγω του μη ασφαλούς πόσιμου νερού, της κακής αποχέτευσης και έλλειψης της υγιεινής των χεριών.
• Τα παιδιά ηλικίας κάτω των πέντε ετών που ζουν σε χώρες που πλήττονται από παρατεταμένες συγκρούσεις είναι κατά μέσο όρο σχεδόν 20 φορές πιο πιθανό να πεθάνουν από διαρροϊκές ασθένειες που προκαλούνται από την έλλειψη ασφαλούς νερού, αποχέτευσης και υγιεινής παρά από την άμεση βία.
• Η απώλεια παραγωγικότητας εξαιτίας ασθενειών που σχετίζονται με την ύδρευση και την αποχέτευση , κοστίζει σε πολλές χώρες έως και 5% του ΑΕΠ.

Για όσους θα ήθελαν να διαβάσουν κάτι πιο σοβαρό, ας ρίξουν μια ματιά στις παρακάτω συνδέσεις:

https://www.rodiaki.gr/article/389841/mesaiwnologio-h-istoria-ths-toyaletas

Εκεί όπου και ο βασιλιάς πηγαίνει μόνος του

«Λατρεύω τη φωτογραφία με τη βασίλισσα στην τουαλέτα. Εδώ στην Αγγλία έχουμε μια έκφραση, ότι δεν μπορείς να φανταστείς τη βασίλισσα στο μπάνιο («Queen on the Loo»), και ορίστε τώρα…». Συνέντευξη της φωτογράφου Άλισον Τζάκσον στην Καθημερινή της 21/11/2021

Ανανέωση 2/12/2021

Προσθέτω σήμερα ένα σχετικό τραγούδι σε μια διαφορετική “γλώσσα”. Πηγή: drakotrypa.gr (που δυστυχώς έχει περιέλθει σε αχρησία)

Πρόκειται για το “ματσιφτάρι” που είναι ένα τραγούδι του Θανάση Παπακωνσταντίνου με πολλές λέξεις από την μαστόρικη διάλεκτο, τα κουδαρίτικα, σε μουσική, στίχους και φωνή του ιδίου. Είχε κυκλοφορήσει το Δεκέμβριο του 2005 από το περιοδικό “Δίφωνο“. Το όνομα του δίσκου είναι “Θανάσης Παπακωνσταντίνου – Οι πρώτες ηχογραφήσεις“.

Ο θεσσαλός τραγουδοποιός μας αναφέρει ότι στην οικογένειά του γνωρίζουν αρκετά τα μαστόρικα επειδή ένας προπάππους του ήταν μάστορας. Το τραγούδι έχει ένα χιουμοριστικό αλλά και οικολογικό περιεχόμενο.

Με μεγάλη μας χαρά και μετά από την συγκατάθεση και του καλλιτέχνη, από σήμερα θα βρίσκεται στα βίντεο της σελίδας μας το “ματσιφτάρι”. Το μετατρέψαμε σε βίντεο με τους ανάλογους υπότιτλους ώστε να είναι εύκολο στο να κατανοηθούν οι λέξεις που χρησιμοποιούνται αλλά να είναι και ευχάριστο στην παρακολούθηση με όμορφες φωτογραφίες του χωριού μας.

Για να μεταφερθείτε στο βίντεο πατήστε εδώ.

Ακολουθούν οι στίχοι του τραγουδιού:

Όσα σπυριά ‘χει ο πλαλτός
όπου χωράει στη γκούμπζα
τόσο στο μάτσεμα εύκολος
πέρασα δεν ακούμπ’ σα

Πισπίλη είχα δύστροπο
που πάθαινε λουμπάγκο
γιατί συνέχεια μάνευα
γαβρί και νταλαμάγκο

Όμως μια γκρέντζω πονιτ’κή
που τσιούλ’τσε τι τραβούσα
ξεχώθ’ κε έναν καλόγερο
στο κούφιο π’ αγρυπνούσα

«Λαγέ μ’ να πεις στη μάνα σου
ν’ ανάψει μια τζιαμάλω
να φτιάξει μια μελαχρινή
ζιούμπενα δίχως άλλο

Μόνος να τη φχαριστηθείς
μόνος να τη μανέψεις
κι τ’ άλλο γιόκα μ’ το πρωί
σίγουρα θα ματσέψεις»

Κι όπως τα είπε γένηκαν
κι αφού ‘γινα μουσκίδι
το ‘βγαλα ένα μονάχο του
βαρύ σαν το μολύβι

Απ’ της χαράς τα κλάματα
με πήρανε κι οι γκντάμες
σαν το ‘μαθε κι ο κούρκουλας
βαράει τις καμπάνες

Λέφτερος πια ήμουν κι έμορφος
κι γρήγορα την πάτ’σα
γνώρισα και παντρεύτηκα
μι’ αγκίδα που ‘χε τσιάτσια

Ευθύς μετά τα στέφανα
και βάλτσαμε ντισέρι (σωστό: καβάλ’σαμε ντισέρι)
κι πήγαμε όπως όλοι σας
ταξίδι σ’ άλλα μέρη

Σ’ έν’ απ’ αυτά είχε θάλασσα
κι μι ήρθε να βουτήξω
με το συντρόφι ρίχνομαι
τον πάτο για ν’ αγγίξω

Γυαλίζω τσ’ άλλους και κουνώ
διγκράνια κι αγωγιάτες
μα ξάφνου νιώθω έν’ άγγιγμα
πίσω κει δα στις πλάτες

Μία φωνούλα με καλεί
«Αφέντη μ’, παλικάρι μ’»
γυρνώ και βλέπω ‘λόιρα
κλώθει το ματσιφτάρι μ’.

Παραθέτουμε και πιθανές άγνωστες λέξεις με την ερμηνεία τους.

πλαλτός = τραχανάς
γκούμπζα = γαβάθα
μάτσεμα = χέσιμο (από το ματσεύω = χέζω)
πισπιλής = κώλος
γαβρί = τυρί
νταλαμάγκο = γάλα
γκρέτσω = γριά
πονιτ’κή = πονετική
τσιούλτσε = κατάλαβε (από το τσιουλίζω = καταλαβαίνω)
ξεχωθ΄κε = ήρθε (απότο ξεχώνομαι = έρχομαι)
καλόγηρος = νύχτα
κούφιο = σπίτι
λαγός = αγόρι
τζιαμάλω = φωτιά
ζιούμπενα = πίτα
μελαχρινή ζιούμπενα = λαχανόπιτα
μανεύω = τρώω
γκντάμες = μύξες
κούρκουλας = παπάς
αγκίδα = νεαρά ύπαρξη
τσιάτσια = λεφτά
ντισέρι = γαϊδούρι
συντρόφι = βρακί
γυαλίζω = βλέπω, παρατηρώ
διγκράνια = χέρια
αγωγιάτες = πόδια
΄λόιρα = ολόγυρα
ματσιφτάρι = σκατό

Πηγή: drakotrypa.gr (που δυστυχώς έχει περιέλθει σε αχρησία)