Κουδαρίτικα: η μυστική γλώσσα των μαστόρων της Ηπείρου.

H εκπομπή της Νικολέττας Λιακοσταύρου στη Φωνή της Ελλάδας το Σάββατο 21/12/2024
Σε παλαιότερες εποχές -μέχρι και τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο τουλάχιστον- οι χτίστες είχαν δική τους μυστική «γλώσσα», τα λεγόμενα «κουδαρίτικα». Στο επαγγελματικό λεξιλόγιο των οικοδόμων, «κούδα» σημαίνει πέτρα και «κούδαρης» είναι ο άνθρωπος που ασχολείται με την πέτρα, ο μάστορας, ο χτίστης.
Οι «κουδαραίοι», αφού συγκέντρωναν τα υλικά που ήταν απαραίτητα για τη δουλειά και τη διαβίωση τους, συγκροτούσαν ομάδες εργασίας, τα λεγόμενα «μπουλούκια». Επικεφαλής της παρέας ήταν ο πρωτομάστορας, συνήθως ο καλύτερος χτίστης ή πελεκάνος. Ακολουθούσαν οι πελεκάνοι ή πετροφάηδες, οι μαστόροι, οι νταμαρτζήδες, τα μαστορόπουλα. Τον πρώτο καιρό, τα «λασποπαίδια» κουβαλούσαν εργαλεία και πέτρες, μετά μάθαιναν να φτιάχνουν «λάσπη» και αργότερα ανέβαιναν στη σκαλωσιά να διδαχτούν την τέχνη, έως ότου να γίνουν μαστόροι.
Η ανάγκη να κρύβουν τα μυστικά του επαγγέλματος και η ευνόητη επιθυμία τους να συνεννοούνται χωρίς να τους αντιλαμβάνονται οι εκάστοτε «ξένοι» ώθησε τους χτίστες να δημιουργήσουν μια συνθηματική «γλώσσα» της συντεχνίας, άγνωστη στους πολλούς.
Τα κουδαρίτικα φαίνεται ότι γεννήθηκαν στα μαστοροχώρια της Ηπείρου -άγνωστο πότε ακριβώς- και διαδόθηκαν αργότερα στη Θεσσαλία, τη Μακεδονία και τη Θράκη.
Ο Αναστάσιος Δ. Γούναρης, [περί τα τέλη της δεκαετίας του ΄50] καταγράφει την ίδια «συντεχνιακή γλώσσα» στην Δυτική Θεσσαλία, στο χωριό Δρακότρυπα. Οι κάτοικοι της Δρακότρυπας ήταν απόγονοι ντόπιων Αγραφιωτών και Ηπειρωτών μεταναστών από την Κόνιτσα και τα γύρω χωριά [συγκεκριμένα από την Λαγκάδα]. Στα τέλη της δεκαετίας του 1970, διασώζονταν περίπου 300 με 500 λέξεις μαστόρικες. Σχεδόν στο σύνολό τους αναφέρονται στην υλική καθημερινή ζωή και την τέχνη του οικοδόμου. Ελληνικές είναι περίπου οι μισές λέξεις, ενώ οι υπόλοιπες είναι ξένες ή πλαστές. Τις περισσότερες φορές δανείζονταν λέξεις από τοπικά ιδιώματα. Μεταξύ άλλων, βρίσκουμε λέξεις βλάχικες, αρβανίτικες ή και γύφτικες, από τα ρόμκα τη διάλεκτο των τσιγγάνων της εποχής. Όσο γνωρίζουμε, το λεξιλόγιο αυτό ήταν κοινό για τους χτίστες της Ηπείρου, της Μακεδονίας και της Θράκης, αν και κατά τόπους υπήρχαν κάποιες διαφορές. Οι χτίστες τόνιζαν ότι παλαιότερα ουδεμία συνθηματική λέξη μετέφραζαν σε ξένους.
…………………………………………………
Ακούστε ολόκληρη την εκπομπή στη συνέχεια και απολαύστε και τις μουσικές επιλογές της Νικολέττας Λιακοσταύρου, την οποία ευχαριστώ θερμά και για την ανάδειξη του θέματος και για την δυνατότητα ανάρτησης της εκπομπής!
ΛΙΣΤΑ ΜΟΥΣΙΚΗΣ στην εκπομπή:
1) Epirotikos Dance – Nikos Skalkotas, διευθύνει ο Δημήτρης Μητρόπουλος με την Φιλαρμονική Νέας Υόρκης
2) Σαράντα μαστορόπουλα – Χορωδία & Καλλιτεχνικός Σύλλογος Μουσικής
3) Stones and Dust – Chaostar, ft: Ανδρονίκη Σκουλά
4) Το Ματσιφτάρι (στα ”κουδαρίτικα”, κακό ή σκατό) – Θανάσης Παπακωνσταντίνου
5) Ελάτε ‘δώ γειτόνισσες (Κάλαντα Ηπείρου) – Δημήτρης Υφαντής
6) Ηπειρωτάκι είμ΄ εγώ – Αντώνης Κυρίτσης
7) Ένας τεχνίτης μάστορας – Νάντια Καραγιάννη
8) Άγουρος πέτρα πελέκα πελέκα (ζωναράδικος) – Χαράλαμπος Μενίδης, φωνή και λύρα
9) Μου ‘δωσες τριαντάφυλλο (ηπειρώτικο – διασκευή) – Ηρώ Σαΐα
10) Πετρογέφυρα – Bandallusia, Γιώργος Αντωνίου
11) Πήγαινα δρόμο το δρόμο (σκάρος) – Γκιντίκι
2 Responses
Δεν έχω λόγια! Ευχαριστώ για την εμπιστοσύνη και πού μας γέννησε αυτή η Sui generis ποιητική γενιά, μόνο και μόνο επειδή και γνώριζε και πίστευε και έπραττε, επειδή αφουγκραζότανε το Θεό της, όποιος κι αν ειν’ αυτός κατ’ όνομα.
Μπράβο στα μαστόρια της εποχής, στην αντοχή τους στο τόσο σκληρό αυτό επάγγελμα