Εκατό χρόνια από τη Μικρασιατική καταστροφή. Νεκροί στρατιώτες 1912-1922 από Δρακότρυπα Καρδίτσας

Η δεύτερη δεκαετία του περασμένου αιώνα ήταν μια σημαντική περίοδος για την πατρίδα μας, που με την απελευθέρωση της Ηπείρου, της Μακεδονίας, της Θράκης και των νησιών του Αιγαίου, διπλασίασε την έκτασή της και τον πληθυσμό της.  Ήταν όμως και μια πολύ σκληρή και πολύ αιματηρή περίοδος που κατέληξε στη Μικρασιατική καταστροφή. Στη διάρκεια αυτών των μακρόχρονων αγώνων -Βαλκανικοί πόλεμοι (1912-13), Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, Εκστρατεία στην Ουκρανία, Μικρασιατική εκστρατεία-  χιλιάδες ήταν εκείνοι που έχασαν τη ζωή τους, χιλιάδες εκείνοι που τραυματίστηκαν, χιλιάδες και εκείνοι που αιχμαλωτίστηκαν απ’ τον εχθρό ή χάθηκαν κι έμειναν για πάντα αγνοούμενοι.

Από τους αγώνες αυτούς δεν θα μπορούσαν να λείψουν και οι νέοι του χωριού μας, οι οποίοι πήραν μέρος στους συνεχείς πολέμους, όχι μόνο γιατί ήταν σε στρατεύσιμη ηλικία, όχι μόνο γιατί επιστρατεύθηκαν, αλλά και από μια αγάπη και ένα χρέος προς την πατρίδα, όπως εκείνοι που μετανάστευσαν στην Αμερική και επέστρεψαν για να πολεμήσουν. Οι περισσότεροι στρατευμένοι, άλλοι μετά από κανονική θητεία και άλλοι από μακρόχρονη επιστράτευση μέχρι και δέκα ολόκληρων χρόνων, επέστρεψαν κάποια στιγμή στα σπίτια τους. Μα ήταν αρκετοί και εκείνοι που άφησαν τα κόκκαλά τους σε άλλους τόπους.

Στο ηρώο του χωριού βρίσκονται χαραγμένα κάποια ονόματα πεσόντων, μα ο κατάλογος είναι ελλιπής. Στην έρευνα τούτη έγινε μια προσπάθεια πληρέστερης απεικόνισης των θυσιών του χωριού μας με την καταγραφή και άλλων νεκρών στρατιωτών και επειδή από τότε έχουν περάσει πάνω από τρεις γενιές και ίσως όλοι αυτοί που έχασαν τη ζωή τους υπηρετώντας την πατρίδα δεν είναι παρά σκέτα ονόματα, επιχειρήθηκε η δυνατότητα σύνδεσης των προσώπων αυτών με σημερινά μέλη των οικογενειών τους για να δοθεί στον καθένα μας πιο καθαρά η αίσθηση πως ήταν δικοί μας άνθρωποι.

Αρχίζοντας από τους Βαλκανικούς πολέμους παρατηρούμε ότι στο ηρώο είναι χαραγμένα κατά σειρά έξι ονόματα

• Χαρίσης Ιωάννης  του Β. Δυστυχώς για τον στρατιώτη Ι. Χαρίση πέρα από τη χάραξη του ονόματός του στο μάρμαρο του μνημείου και την σημείωση του γράφοντος μετά από σχετική αναφορά του συμπολεμιστή του Νικόλαου Κωστάκη (γνωστού ως “δεκανέα”) δεν κατέστη δυνατή η εύρεση άλλων στοιχείων, δεδομένου ότι το όνομά του δεν αναγράφεται στους καταλόγους του έργου «Αγώνες και νεκροί 1830-1930» που εξέδωσε το 1932 το Υπουργείο Στρατιωτικών. (Στη συνέχεια του κειμένου η καταγραφή των ονομάτων στον εν λόγω κατάλογο, θα προσδιορίζεται με τα γράμματα Α, Β1 και Β2 που δείχνουν τον τόμο και τον αριθμό της σελίδας).
• Κατσιώτης Δημήτριος του Ιωάν. Στρατιώτης, φονεύθηκε στις 13 Ιουλίου 1913 στο Αγιά Μπουνάρ (προφανώς πρόκειται για το χωριό Καγιά Μπουνάρ, σήμερα Πετροπηγή, στην περιοχή της Χρυσούπολης Καβάλας). Ο Δημ.Κατσιώτης ήταν αδερφός του Χρήστου Κατσιώτη (γνωστού με το παρώνυμο Καραγιάννη, του οποίου ο πρωτότοκος (;) γιος πήρε το όνομά του. Το 1909 μετανάστευσε στην Αμερική και επέστρεψε στην Ελλάδα για να καταταγεί στο στρατό. (Αγώνες και νεκροί, τ.Α, σελ.76, εφημ. Σκριπ  24-7-1913 και πληροφορίες από την ανεψιά του Νούλα Χρ.Κατσιώτη  σύζ. Γιώργου Πούλιου).
• Κατσαρός Ευθύμιος του Γεωργ.  Στρατιώτης, σκοτώθηκε στις 19 Ιουνίου στο Λαχανά. Ήταν γιος του Γάκη Κατσαρού, παντρεμένος με τη Σταυρούλα Δ. Μπάλλα, με την οποία αναχώρησε στις 6/2/1911 για την Αμερική με το πλοίο Oceania, για να επιστρέψει λίγο αργότερα και να καταταγεί στο στρατό.  Ο Ν.Κωστάκης, που προαναφέραμε, δίνει ως ακριβές σημείο του θανάτου του το χωριό Καρατζάκιοϊ (σήμ. Κρατερές) Λαχανά Θεσσαλονίκης όπου τον ενταφίασε ο ίδιος. Ο γιός του Ευθ.Κατσαρού Κώστας, γνωστός ως Τσιάλης -εξαμερικανισμένο  όνομα του Κώστας (;)- έζησε στην Άρτα, όπου ζει σήμερα και η οικογένεια του γιού του Θύμιου, που έφερε το όνομα του παππού του. (τ.Α’ σελ.82).
• Ταμπάκος Βασίλειος [του Δημ.]  Στον κατάλογο «Αγώνες και νεκροί» δεν είναι πάντα πλήρη τα στοιχεία των πεσόντων, όπως στην περίπτωση τούτη, όπου παραλείπεται το πατρώνυμο και  ως τόπος γέννησης αναφέρονται τα Τρίκαλα. Υπενθυμίζουμε ότι ο νομός Καρδίτσας ιδρύθηκε το 1944 και έως τότε αποτελούσε επαρχία του νομού Τρικάλων. Ο Β.Ταμπάκος ήταν θείος του Κώστα Ταμπάκου, παππού των Κώστα και Παναγιώτη Δημ.Ταμπάκου που ζουν στο Μουζάκι και του Κώστα Γ.Ταμπάκου που ζει στο χωριό. Σκοτώθηκε στις 13 Ιουλίου του 1913 στη Τζουμαγιά (τ.Α’ σελ.142)
• Κακαράντζας Χρίστ[ος] του  Δ. Το όνομά του είναι χαραγμένο στο ηρώο, αλλά δεν βρίσκεται στις σελίδες του προαναφερόμενου καταλόγου και είναι άγνωστη η ακριβής ημερομηνία και ο τόπος όπου σκοτώθηκε.  Υπήρξε ο πρώτος άνδρας της Ελένης Κ.Αθανασίου,  γιαγιάς του Βασίλη Γ.Χαρίση (Βεργή) η οποία μετά τη χηρεία της παντρεύτηκε τον Αθανάσιο Χαρίση. Πρώιμο ήταν και το τέλος του γιού του Βασίλη Κακαράντζα, ο οποίος συνελήφθη από τους Γερμανούς και μεταφέρθηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης , όπου βρήκε το θάνατο. Αρκετά χρόνια αργότερα, όταν γεννήθηκε ο Βασίλης (Βεργής) του δώσανε αυτό το όνομα στη μνήμη του θείου του .
• Καλέτσης Θωμάς του Κων. Σκοτώθηκε το 1913 (19-21 Ιουνίου) αλλά και εδώ υπάρχει κενό στον προαναφερόμενο κατάλογο. Ήταν αδελφός του Απόστολου Καλέτση, παππού του συνονόματου Αποστόλη που ζει στα Τρίκαλα και  του οποίου ο πατέρας του Θωμάς έλαβε το όνομα του φονευθέντος θείου του.

Εκτός αυτών, που όπως αναφέραμε τα ονόματά τους είναι καταγραμμένα στο Ηρώο του χωριού, την ίδια περίοδο έχουμε εντοπίσει τρεις ακόμη νεκρούς.

• Χαρίσης Δημήτριος του Ν. , επίσης δεν αναφέρεται στους στρατιωτικούς καταλόγους.  Η αδελφή του Παρασκευή υπήρξε μάνα του Βασίλη Πλέντζα και προγιαγιά των Σταματούλας, Αργυρώς και Νίκου Στ.Πλέντζα και των αδελφών Παπουτσή.  Και εδώ η μαρτυρία του συμπολεμιστή του Νίκου Κωστάκη υπήρξε καθοριστική.
• Χαρίσης Νικόλαος του Ευαγ., επίσης εκτός καταλόγων. Ήταν θείος του Ηλία Π. Χαρίση (Καραμάνη) επί πολλά χρόνια αγροφύλακα του χωριού.  Ο Βαγγέλης, αδελφός του Ηλία, πήρε το όνομα προς τιμήν και στη μνήμη του πεσόντος θείου του.
• Σκυλογιάννης Φώτιος του Κων. Ήταν αδελφός του Σπύρου Σκυλογιάννη (πατέρα της Ελένης Γ. Κωστάκη και Χρυσούλας Λ.Κωστάκη) και επίσης της Άννας πρεσβυτέρας Πέτρου Κωνσταντάκου. Βρήκε τον θάνατο τον Σεπτέμβριο του 1913 στο Καβακλί  (σήμ. Λευκώνας) Σερρών (τ.Α’ σελ.129).

Τέλος, για την ίδια περίοδο αναφέρουμε τον Κ.Δημητρίου με τόπο καταγωγής Σκλάταινα Καρδίτσης, αγνώστων λοιπών στοιχείων, το όνομα του οποίου αναγράφεται σε κατάλογο αιχμαλώτων στην Βουλγαρία, τον οποίο δημοσίευσε η εφημερίδα Εμπρός 20/10/1913.

Από τους νεκρούς του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου κανενός το όνομα δεν είναι χαραγμένο στο Ηρώο.  Από την έρευνα των αρχείων εντοπίστηκαν τέσσερα  άτομα, τρεις στρατιώτες και ένας χωροφύλακας.

• Γιάγκος [Κακαράντζας] Στέφανος του Κωναστ., στρατιώτης . Απεβίωσε στις 5 Αυγούστου το 1918 στο 2^ο Στρατ. Νοσοκ. Διακομιδής  Θεσσαλονίκης. Το επώνυμο Γιάγκος ήταν το επώνυμο των σημερινών οικογενειών Κακαράντζα αλλά σήμερα δεν χρησιμοποιείται  στο χωριό. Είναι άγνωστο ποιους είχε συγγενείς ο Στ.Γιάγκος, που όμως είναι καταγραμμένος στο Μητρώο Αρρένων, γεννηθείς το 1895. (τ.Α’ σελ.209)
• Ζήσης Προκόπιος του Λάμπρου, στρατιώτης, πέθανε στις 14 Μαίου 1919 στο Στρατ. Νοσοκ. Λαρίσης από ιλαρά. Στον κατάλογο αναφέρεται ότι γεννήθηκε στα Τρίκαλα κάτι που συμβαίνει σε πάρα πολλές περιπτώσεις, όπου ως τόπος γέννησης των πεσόντων δεν αναφέρεται ο ιδιαίτερος τόπος του αλλά η πρωτεύουσα του νομού. Ο Προκ.Ζήσης είναι καταγραμμένος στο Μητρώο Αρρένων, γεννηθείς το 1898 και αδερφός του ήταν ο Χρυσόστομος Ζήσης που ζούσε στην (Κιάνα) Τρυγόνα (τ.Α’ σελ.236)
• Ιωάννου Δημήτριος του Ευαγ., χωροφύλακας, πέθανε στις 21 Οκτωβρίου 1918 στο Στρατ. Νοσοκ. Ιωαννίνων. Καταγραμμένος στο Μητρώο με έτος γέννησης το 1896. Ήταν αδελφός της μάνας  του Νικ.Τασιάκο (Υποβρύχιο “Παπανικολής”) και της Ουρανίας Τσιόλα, μάνας του Βαγγέλη Κ.Τσιόλα. (τ.Α’ σελ.242)
• Κωστάκης Γεώργιος του Δημ., στρατιώτης, γνωστός ως Γούλας Μήτρου Κωστάκης, απεβίωσε στις 16 Σεπτεμβρίου 1918 στο Ια’ Χειρουργείο. Γεννημένος το 1895 ήταν αδελφός του Φώτη Κωστάκη που ήταν γνωστός στο χωριό με το παρατσούκλι Φώτης Κατσίκας. (τ.Α σελ.286)

Στην περίοδο 1919-1922 που έγινε η εκστρατεία στη Μικρά Ασία και κατέληξε σε τραγωδία, τα θύματα είναι περισσότερα, αλλά στο Ηρώο είναι γραμμένα τα ονόματα μόνο τεσσάρων πεσόντων και όλα τα υπόλοιπα είναι αποτέλεσμα έρευνας.

• Πλέντζας Νικόλαος  του Στυλ., στο Ηρώο αναφέρεται ως λοχίας αλλά στον κατάλογο του Στρατού υπάρχει μόνο μια καταχώρηση με πλήρη τα στοιχεία του ονόματος, τον οποίο όμως  αναφέρει ως στρατιώτη χωρίς τόπο καταγωγής, χωρίς τόπο θανάτου και ελλιπή ημερομηνία θανάτου (Αύγουστος 1922) (τ.Β2 σελ.220). Γεννήθηκε το 1897 και έπαιζε ταμπουρά.
• Χαντζιάρας Δημήτριος του Γεωργίου, δεκανέας, γεννημένος το 1895, σκοτώθηκε στις 20 Αυγούστου 1921 στην περιοχή Καρακουγιού, όπου έγιναν φονικές μάχες με μεγάλες απώλειες κατά τη διάρκεια των οποίων  την προηγούμενη μέρα σκοτώθηκε και ο Διοικητής του Συντάγματος. Το όνομά του αναφέρεται και στις εφημερίδες Σκριπ και Εμπρός στις 12/10/1921 Ο Δημ.Χατζιάρας ήταν θείος του Τάκη Χατζιάρα εμπόρου στο Μουζάκι και πατέρα της Αγλαϊας συζ. Ηλία Μπάλλα. (τ.Β2-280).
• Σέμπρος Δημήτριος του Νικολάου, είναι στην ένατη θέση στο Ηρώο, αλλά το όνομά του παρά την επισταμένη αναζήτηση δεν βρίσκεται στους καταλόγους του Στρατού.  Από τον ανεψιό του Δημήτριο Θωμά Σέμπρο (1921-2009), ο οποίος πιθανότατα πήρε και το όνομά του, είχα την πληροφορία ότι σκοτώθηκε το 1922 στο Αϊδίνι της Μικράς Ασίας.
• Μπάλλας Ευάγγελος του Κων., στρατιώτης, στη δέκατη σειρά του Ηρώου, στους στρατιωτικούς καταλόγους φέρεται ότι γεννήθηκε στα Τρίκαλα και απεβίωσε στις 15 Αυγούστου 1921 στο Ιβ’ Ορεινό Χειρουργείο. Γεννήθηκε στα 1900 και ήταν θείος του Βαγγέλη Θωμ.Μπάλλα, ο οποίος και κατά δήλωσή του έλαβε το όνομά του (τ.Β2 σελ.166)

Στη συνέχεια γίνεται  γίνεται μια προσπάθεια ταυτοποίησης νεκρών,  οι οποίοι παρότι σκοτώθηκαν στην Μικρά Ασία ή τραυματίστηκαν και στη συνέχεια πέθαναν ή εξαφανίστηκαν, δεν περιλαμβάνονται στη στήλη του Ηρώου.

• Νάτσης Γεώργιος του Ν., ανθυπασπιστής, απεβίωσε στις 26 Σεπτεμβρίου του 1922 στο Στρατ.Νοσοκ.Αθηνών. Γεννημένος το 1895 ήταν γνωστός στο χωριό ως Γιωργούλας του Κολιού Νάτση και η μάνα του λόγω του θανάτου του έπαιρνε σύνταξη. Αδέρφια του ήταν ο Κώστας,  Φώτης (στρατιωτικός στη Λάρισα), Τάκης (κεντρικό καφενείο στο χωριό) , Λιάκος και Νίκος  που πήρε το όνομα του πατέρα του που δεν πρόλαβε να γνωρίσει (τ.Β1 σελ.10)
• Μίνος [ή Μήνος] Απόστολος του Κων., εντοπίστηκε στην ψηφιακή αναζήτηση της ΔΙΣ, χωρίς ημερομηνία και τόπο θανάτου, αλλά ο ερευνητής Ν.Παλάντζας  (Καρδιτσιώτικα Χρονικά,τόμ.Χ 2008 σ.161) αναφέρει ότι «απεβίωσεν 1919 Ιουνίου 29 εις Ιγ’ ορεινόν χειρουργείον». Δεδομένου η απόβαση στη Σμύρνη άρχισε στις 2/5/1919, ο Απόστολος Μίνος ήταν ο πρώτος νεκρός του χωριού μας στη Μικρασιατική Εκστρατεία.  Στο μητρώο αρρένων υπάρχει καταχώρηση προσώπου με τα ίδια στοιχεία και έτος γέννησης το 1896. Είχε αδέλφια τον Μήτρο, Νίκο, Βησσάρη και Ηλία. Απόγονοι της οικογένεια Μήνου ζουν στη Θεσσαλονίκη και στη Λάρισα.
• Πούλιος Ευθύμιος του Αποστόλου, δεκανέας, εξαφανίσθηκε στις 18 Αυγούστου 1921 στην περιοχή Αρντίζ. Γεννημένος το 1895, ήταν γιος του Αποστολιά, και θείος του Μάνθου Ι. Πούλιου. Παραιτήθηκε από τη χωροφυλακή και κατατάχθηκε στο στρατό. (τ.Β σελ.212)
• Νάσιος Γεώργιος, εντοπίστηκε στην ψηφιακή αναζήτηση της ΔΙΣ χωρίς άλλα στοιχεία δηλ. καταγωγής, ημερομηνίας και τόπου θανάτου. Επίσης το όνομά του δεν είναι καταγραμμένο στο μητρώο αρρένων, αλλά πρόκειται αναμφισβήτητα για  Γιωργούλη Νάσιο του Λάμπρου, ο οποίος στις 3/1/1910 μετανάστευσε στην Αμερική και επέστρεψε για να καταταγεί στο στρατό. Γυναίκα του ήταν η Βασίλω Τάτση (πεθερά του Στέλιου Θ.Πούλιου) η οποία έπαιρνε σύνταξη, κατά μαρτυρία του εγγονού της  Γιώργου.
• Κωστάκης Δημήτριος του Χρήστου, στρατιώτης, γεννηθείς εις Σκλάταιναν Τρικκάλων, εξαφανίσθηκε στις 19 Μαρτίου 1921 (τ.Β σελ.123), δυστυχώς δεν έχουν εξακριβωθεί περισσότερα στοιχεία.
• Τσιρογιάννης Νικόλαος του Λάμπρου, στρατιώτης, εφονεύθη 10 Δεκεμβρίου 1921 στην περιοχή Παλάτ-Αταλή. Γεννημένος το 1901, ήταν αδελφός του Βασιλείου και των Δημητρίου και Γεωργίου Τσιρογιάννη, γνωστών ως Τζίμ’ς και Κουμπούρας αντίστοιχα (τ.Β σελ.263)
• Κοσμάς Ευάγγελος [του Βασιλείου], στρατιώτης, απεβίωσε 22 Ιουνίου 1922 στο Στρατιωτικό Νοσοκομείο Κοζάνης-Τρικάλων. Προφανώς πρόκειται για αδελφό του Δαμασκηνού Κοσμά, επί δεκαετίες ηγούμενου  στη Μονή Αγ.Γεωργίου Μαυροματίου  (Καραϊσκάκη), που είναι καταγραμμένος στο Μητρώο Αρρένων ως γεννημένος το 1895. (τομ.Β1 σελ.95)

Πέραν αυτών στα αρχεία του στρατού υπάρχουν και κάποια άλλα ονόματα αλλά δεν είναι επαρκή τα αναγραφόμενα στοιχεία ή ακόμη και λανθασμένες πληροφορίες, όπως πχ

• Γούσιας Δημήτριος του Γεωργίου. Αναφέρεται ως τόπος γέννησης  το Ρίζωμα (τ. Σκλάταινα)  και ημερομηνία θανάτου 19/3/1921. Με το όνομα αυτό είχε στρατευθεί, πολέμησε στην Μικρά Ασία και επέστρεψε ζωντανός ο γεννημένος το 1900 αδερφός του πατέρα μου. Από όσο έψαξα και ρώτησα στο Ρίζωμα, που είχε το ίδιο όνομα όπως και η Δρακότρυπα πριν την μετονομασία τους, δεν υπήρξε τέτοιο επώνυμο ούτε νεκρός με αυτά τα στοιχεία!   

• Ζήσης Φώτιος του Αναστασίου. Το όνομα Φώτιος Ζήσης αναφέρεται στους καταλόγους της ΔΙΣ χωρίς να αναγράφεται τόπος γέννησης ούτε  ημερομηνία θανάτου.  Στο μητρώο αρρένων της Δρακότρυπας  υπάρχει το όνομα Ζήσης Φώτιος του Αναστασίου  με έτος γέννησης 1902 χωρίς να γνωρίζουμε άλλες λεπτομέρειες.  Με το πατρώνυμο Αναστάσιος υπάρχουν και τα εξής ονόματα: Ιωάννης-1887, Γεώργιος-1890, Λάμπρος-1895, Παναγιώτης-1897, Ευάγγελος-1904
• Ζήσης Σπύρος χωρίς πατρώνυμο και χωρίς τόπο γέννησης στους καταλόγους της ΔΙΣ με ημερομηνία θανάτου 17/8/1922. Στη Δρακότρυπα υπήρχε αυτό το όνομα με χρονολογία γέννησης το 1898 και αδελφούς τους Γεώργιο-1887 και Ιωάννη-1890, χωρίς δυστυχώς να υπάρχουν περισσότερες πληροφορίες.

Φυσικά, είναι μεγάλος ο αριθμός όσων υπηρέτησαν στην Μικρά Ασία, αλλά δύσκολος, μετά από έναν αιώνα, ο εντοπισμός τους. Αναφέρω μόνο ελάχιστα ονόματα που τυχαίνει να γνωρίζω: Κατσιγιάννης Παναγιώτης  Αθ. και Μάνος Ευάγγελος που συμμετείχαν στην Εκστρατεία της Ουκρανίας και μεταφέρθηκαν στη Μικρά Ασία, Λάζος Βασιλειος Ι., Πάντος Βασίλειος Θ., Πούλιος Δημήτριος Θ., Σάχλας Ηλίας Χρ., κλπ.

Γιώργος Γούσιας

---