Ταξιδεύοντας για την Αμερική – Χριστούγεννα 1909

Χθες, 18 Δεκεμβρίου, η ημέρα ήταν αφιερωμένη στη μετανάστευση. Σαν σήμερα, 19 Δεκεμβρίου του 1909, ο παππούς μου βρισκόταν στην Πάτρα περιμένοντας το πλοίο Oceania, που απέπλευσε απ’ την Τεργέστη για να παραλάβει τους μετανάστες για την Αμερική. Μαζί του ήταν κι άλλοι εννιά συγχωριανοί του που ξεκίνησαν για το μεγάλο όνειρο!

Το κείμενο που ακολουθεί το έγραψα πριν από 12 χρόνια και αναδημοσιεύεται  από την ιστοσελίδα του χωριού μου.

ΤΑΞΙΔΕΥΟΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ  – ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ 1909

Δεκέμβριος 1909. Η Ελλάδα μισή από τη σημερινή. Τα σύνορα της αρχίζουν λίγο πιο βόρεια από τις εκβολές του Πηνειού και καταλήγουν στην Άρτα, αφήνοντας απ’ έξω την Ελασσόνα και το Μέτσοβο. Η χώρα ζει υπό τη σκιά του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου, τον Αύγουστο ξεσπά το Κίνημα στο Γουδί και τον Δεκέμβριο φτάνει μυστικά από την Κρήτη ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Ο αγροτικός πληθυσμός, όπως πάντα, είναι στο έλεος των καιρικών συνθηκών και των τοκογλύφων και αρκετές χιλιάδες νέοι αγρότες από τις αρχές του αιώνα μεταναστεύουν στην Αμερική. Αρχικά κυρίως από την Πελοπόννησο και αργότερα απ’ όλη την Ελλάδα, αλλά και από τουρκοκρατούμενες περιοχές, μαζικά σχεδόν, οι ανήσυχοι νέοι εγκαταλείπουν τα σπίτια τους αναζητώντας την τύχη τους στην Αμερική. Στο διάστημα που οι αμερικάνικη νομοθεσία επέτρεπε την αθρόα μετανάστευση εργατικού δυναμικού και κυρίως από τις αρχές του 20ού αιώνα έως και το 1920 περίπου, περί τα διακόσια άτομα από το χωριό μας, στην πλειονότητά τους άνδρες, μετανάστευσαν μόνιμα ή προσωρινά στις ΗΠΑ.

Παραμονές των Χριστουγέννων του 1909, μια παρέα από εννέα νέους Σκλατινιώτες (Σκλάτινα, ήταν το παλιό όνομα της Δρακότρυπας) κι ένα εντεκάχρονο παιδί φτάνει στην Πάτρα. Το να ταξιδέψει κανείς στην Πάτρα δεν ήταν φυσικά και τόσο απλό. Θα έπρεπε να περπατήσει αρκετά και να χρησιμοποιήσει και ζώο για να μεταφέρει τις αποσκευές του στον κοντινότερο σιδηροδρομικό σταθμό.  Υποθέτω ότι η αναχώρηση θα έπρεπε να έγινε από τα Μεγάλα Καλύβια των Τρικάλων με κατεύθυνση το Βόλο, απ’ όπου θα μπορούσαν να αναχωρήσουν ατμοπλοϊκώς για Πειραιά. Βεβαίως από τον Ιούλιο του 1909 άρχισε να λειτουργεί και η γραμμή Πειραιάς – Δεμερλή – Λάρισα μέχρι τα σύνορα (Παραπούλι της Λάρισας!), αλλά κανείς δεν ξέρει  ποιο μέσον τελικώς επέλεξαν. Από τον Πειραιά και μέχρι την Πάτρα χρησιμοποίησαν ασφαλώς τους Σιδηροδρόμους της Πελοποννήσου. Καμιά μαρτυρία επίσης δεν υπάρχει για το πότε έφτασαν στον προορισμό τους και πόσες μέρες περίμεναν εκεί την άφιξη του πλοίου, που θα τους μετέφερνε στην Αμερική. Χρόνια αργότερα –το 1916- μια μετανάστρια, που έκανε παρόμοιο ταξίδι, διηγήθηκε ότι περίμενε 17 ημέρες να ρθει το καράβι! Κι αν για το ταξίδι από το χωριό ως την Πάτρα και τη διαμονή τους εκεί κάνουμε μόνο υποθέσεις,  για το ταξίδι με το πλοίο από το ελληνικό λιμάνι ως τη Νέα Υόρκη, βασιζόμαστε σε λεπτομερέστατα στοιχεία.

Το πλοίο που θα τους μετέφερε ήταν το υπερωκεάνιο Oceania, 5497 τόνων, με ταχύτητα 15 κόμβων, που είχε ναυπηγηθεί μόλις τον προηγούμενο χρόνο στη Γλασκώβη της Σκωτίας. Μπορούσε να μεταφέρει 1350 επιβάτες (45 πρώτης, 75 δεύτερης και 1230 τρίτης θέσης), εκτελούσε τη γραμμή Τεργέστη- Νέα Υόρκη και ανήκε στην  αυστριακή εταιρία «Αυστρο-Αμερικάνα». Αργότερα και κατά τη διάρκεια του Α΄Παγκόσμιου Πολέμου το πλοίο αυτό βυθίστηκε από τους ίδιους αυστριακούς για να μη πέσει στα αντίπαλα ιταλικά χέρια. Είναι φυσικό να αντιληφθεί κανείς, ότι οι συνθήκες μεταφοράς τόσων εκατοντάδων επιβατών της τρίτης θέσης ήταν από δύσκολες έως άθλιες και κατά καιρούς δημοσιεύτηκαν διάφορες μαρτυρίες και φωτογραφίες σχετικές με το θέμα αυτό.Με το «δικό μας» όμως νεόδμητο καράβι αυτή τη φορά ταξίδεψαν μόνο 666 επιβάτες και συμπεραίνεται, ότι δεν είχε τον συνωστισμό και τα επακόλουθά του που θα παρατηρούνταν σε ένα υπερπλήρες σκάφος. Οι επιβάτες αυτοί προέρχονταν κυρίως από την Τεργέστη  και την Πάτρα, 275 και 313 αντίστοιχα, 30 από το Παλέρμο, 4 από το Αλγέρι και 44 από τις Βερμούδες.

Σύμφωνα με το Ιουλιανό ημερολόγιο (το «παλιό») που ίσχυε ακόμα στη χώρα μας το Oceania αναχώρησε από την Τεργέστη στις 19 Δεκεμβρίου με πρώτο σταθμό την Πάτρα. Φυσικά τα ντοκουμέντα του πλοίου αναγράφουν τις ημερομηνίες με το Γρηγοριανό ημερολόγιο  και η 19-12-1909 αντιστοιχεί στην Πρωτοχρονιά του 1910.  Από την Πάτρα το πλοίο απέπλευσε στις 21-12-1909 (3-1-1910)  για το Παλέρμο. Ανήμερα τα Χριστούγεννα (7-1-1910 με το νέο ημερολόγιο) βρισκόταν πλέον στο λιμάνι του Αλγερίου.  Η Πρωτοχρονιά (14-1-1910 για τους δυτικούς) τους βρήκε καταμεσής του Ατλαντικού ωκεανού και στο επόμενο λιμάνι, το Χάμιλτον των  Βερμούδων, έφτασαν μετά από 4 ημέρες. Τέλος, και μετά από ένα ταξίδι που κράτησε 19 ολόκληρες ημέρες, στις 3/19-1-1910, το Oceania έδεσε στο λιμάνι της Νέας Υόρκης και συγκεκριμένα στο  Έλλις Άιλαντ, το νησί δηλαδή που βρίσκεται μπροστά από την αμερικάνικη μεγαλούπολη και που οι Έλληνες αποκαλούσαν Καστιγκάρι . Στο νησί αυτό αποβιβάζονταν όλοι οι ταξιδιώτες που έφταναν στην Αμερική και τους επιτρεπόταν να εισέλθουν στην χώρα, μόνο εφ’ όσον περνούσαν από εξονυχιστικούς ελέγχους και ήσαν απολύτως υγιείς, νόμιμοι μετανάστες και δεν υπήρχαν σε βάρος τους επιβαρυντικά στοιχεία.   

Ας δούμε τώρα τους δέκα συγχωριανούς μας με τα καστανόμαυρα μαλλιά και μάτια και τα μελαχρινά πρόσωπα, που ονειρεύτηκαν μια καλύτερη ζωή σε μια άγνωστη απέραντη χώρα. Τα στοιχεία τους -ακόμα και τα χρώματα που ανέφερα- προέρχονται από το ειδικό λεπτομερέστατο βιβλίο μεταναστών που τηρούσε ο κυβερνήτης του σκάφους για λογαριασμό της  υπηρεσίας μετανάστευσης των ΗΠΑ.  Όλα αυτά τα αρχεία του United States Immigration, ψηφιοποιήθηκαν πριν λίγα χρόνια και βρίσκονται αναρτημένα στη διάθεση του κοινού στο Ιντερνέτ. Πρόκειται για ένα κολοσσιαίο έργο, όπου καταγράφονται 22 εκατομμύρια μετανάστες που πέρασαν από το Ellis Island από το 1892 ως το 1924.

Ο μεγαλύτερος της παρέας ήταν ο Ιωάννης Ευαγγέλου, χήρος, 38 ετών . Είχε μαζί του και τον  εντεκάχρονο γιο του Κώστα Ευαγγέλου και είχαν ως προορισμό, όπως άλλωστε και όλοι οι άλλοι, το Μάντσεστερ του Νιού Χαμσάιρ. Το άτομο το οποίο θα εγγυόταν, κατά κάποιο τρόπο, ότι θα φρόντιζε για την διαμονή τους στη νέα πατρίδα, ήταν ο φίλος τους Η.Ιωάννου. Από τους ψηλούς της εποχής του ο πατέρας, με ανάστημα 1,76μ και 1,40μ ο γιός,  δήλωσαν στις αμερικάνικες αρχές ότι έχουν μαζί τους συνολικά 105 δολάρια για τα πρώτα έξοδα -χωρίς δολάρια στην τσέπη η Υπηρεσία Μετανάστευσης των ΗΠΑ δεν επέτρεπε την αποβίβαση από το πλοίο!- αλλά δεν δήλωσαν κανένα συγγενή τους στην Ελλάδα. Από την έρευνα που έκανα στο Μητρώο της Κοινότητας δεν βρήκα καμία οικογένεια με το  επώνυμο αυτό.  Ήταν άραγε οι δύο Ευαγγέλου οι τελευταίοι μιας οικογένειας και δεν υπήρχε κανείς άλλος στενός συγγενής του στο χωριό;

Οι επόμενοι τρεις ταξιδιώτες έχουν το επώνυμο Αθανασίου. Ο μεγαλύτερος ήταν ο Γεώργιος Αθανασίου. Δυστυχώς τα πατρώνυμα δεν αναφέρονται στα αμερικανικά αρχεία.Ο Γ.Αθανασίου, παντρεμένος, 33 ετών, με ανάστημα 1,73μ,  με 24 δολάρια στην τσέπη του, άφηνε πίσω του τη σύζυγό του Βασίλω και είχε ως προορισμό -λίγο παράξενο τούτο- τη Βοστώνη της Μασαχουσέτης· και λέω παράξενο γιατί ο φίλος του Αργυρίου, τον οποίο δήλωσε,  ζούσε στο Μάντσεστερ και πιθανότατα αυτός ήταν και ο τελικός προορισμός του. Ο επόμενος Αθανασίου, ήταν ο Απόστολος, 23 ετών, άγαμος, με ύψος 1,67 και 25 δολάρια στο πορτοφόλι του, καλεσμένος από τον φίλο του Π.Καπνουτζή (το όνομά του είναι δυσανάγνωστο) αφήνοντας στο χωριό τον πατέρα του Κώστα.Ο τρίτος μετανάστης με το επώνυμο Αθανασίου ήταν ο Αναστάσιος, 30 ετών, παντρεμένος και τη γυναίκα του την έλεγαν Βάγια. Στα μητρώα του χωριού είναι καταγραμμένοι δύο με το όνομα αυτό, ό ένας γιος του Βασιλείου και έτος γέννησης το 1877 και ο άλλος του Λάμπρου (ο Τάσιο-Λάμπρος) γεννημένος το 1878, που ταιριάζει καλύτερα στην ηλικία που δίνουν οι αμερικάνοι. Από τους ψηλούς της παρέας (1,76μ), είχε 25δολάρια και προορισμό και αυτός το Μάντσεστερ, όπου ζούσε από το 1905 ο καταγραμμένος ως  φίλος του, ο Μουζακιώτης  Θ. Λίγδας. Ο Αναστάσιος Αθανασίου δεν έγινε αμέσως δεκτός στο αμερικάνικο έδαφος και χρειάστηκε να εισαχθεί για λίγο σε νοσοκομείο.

Την ίδια ηλικία, 30 ετών, είχε και ο Κώστας Τάτσης. Στα μητρώα της κοινότητας υπάρχει η καταχώρηση  Κώστας Τάτσης  του Αθανασίου, γεννημένος το 1876, δηλ. κατά δυο χρόνια μεγαλύτερος από αυτή που καταγράφουν οι αμερικανικές υπηρεσίες, χωρίς ωστόσο να αποκλείεται η ταυτοποίησή του, γιατί η λανθασμένη αναγραφή του έτους γέννησης, ήταν πολύ συνηθισμένο φαινόμενο εκείνες τις εποχές. Παντρεμένος με την Μαρία, ήταν ο πιο κοντός της συντροφιάς με ανάστημα 5 πόδια και 1 ίντσα (κάτω από 1,60) και με τα λιγότερα χρήματα μαζί του, 20 δολάρια. Ο φίλος του  τον οποίο θα εύρισκε στο Μάντσεστερ ήταν ο Μουζακιώτης Αθ.Κωστόπουλος. 

Ο Παναγιώτης Σιδέρης 23 ετών, με ανάστημα 1,63 άφησε στο χωριό τη μάνα του Χρυσούλα και με 24 δολάρια θα ταξίδευε κι αυτός ως το Μάντσεστερ για να συναντήσει τον Γ.Μακαρίτη από το Μουζάκι, ο οποίος είχε φτάσει στην Αμερική μερικούς μήνες νωρίτερα με το πλοίο Argentina. Ούτε για τον Π.Σιδέρη υπήρχε στα μητρώα της κοινότητας κάποια καταγραφή.

Αντίθετα ο δεκαεννιάχρονος Δημήτριος Χαντζιάρας του Γεωργίου φέρεται γραμμένος στα κοινοτικά μητρώα αλλά αρκετά νεώτερος –γεννημένος το 1895. Ανύπαντρος, με ανάστημα που μόλις ξεπερνούσε το 1,60, με το συνηθισμένο ποσό των 25 δολαρίων,  θα αναζητούσε  κι αυτός  τη συμπαράσταση του Θ.Λίγδα. Δίπλα στο όνομά του όμως υπήρχε κάποια σημείωση των αρχών για επανέλεγχο και τελικώς την είσοδό του στη χώρα.

Ο Αθ. Κωστόπουλος ήταν ο φίλος και του Γεωργίου Κοσμά του Αθανασίου, του ένατου συνταξιδιώτη, που γεννήθηκε το 1881 και πράγματι ήταν 27 ετών όπως ακριβώς καταχωρήθηκε και στην κατάσταση του πλοίου. Παντρεμένος με την Κωνσταντίνα Ι. Λάζου, με μέτριο ανάστημα κι αυτός, λίγο παραπάνω από 1,60 και με γαλανά μάτια, με το ελάχιστο καθώς φαίνεται ποσό των 25 δολαρίων, εγκαταστάθηκε στο Μάντσεστερ και έμεινε εκεί αρκετά  χρόνια μαζί και με τον νεώτερο αδερφό του Κώστα. Είχε όμως κάποιο ατύχημα και έχασε το ένα του χέρι και επέστρεψε οριστικά στην Ελλάδα.

Ο τελευταίος του χριστουγεννιάτικου ταξιδιού ήταν ο Βασίλειος Ιωάννου Λάζος, δηλωμένος ως δεκαεννιάχρονος κι αυτός, ενώ από το Μητρώο Αρρένων φαίνεται μόνο 16 ετών (γεν.1894), άγαμος, με ύψος 1,68 – αλλά ξέρω πως ήταν ψηλότερος!- με 25 δολάρια όπως όλοι, κουνιάδος του Γ.Κοσμά, δήλωσε κι αυτός ως φίλο του το Αθ.Κωστόπουλο. Ο Βασίλης Λάζος δεν έμεινε πολύ στην Αμερική. Μόλις ξέσπασε ο Α’ παγκόσμιος πόλεμος, όπως και άλλοι χιλιάδες πατριώτες, επέστρεψε με τη θέλησή του στην Ελλάδα για να στρατευθεί. Υπηρέτησε οχτώ ολόκληρα χρόνια και επέστρεψε από τη Μικρά Ασία μόνο μετά την κατάρρευση.  Ήταν αργά πλέον για να ξαναφύγει για την Αμερική, οι συνθήκες είχαν αλλάξει και εγκαταστάθηκε στο χωριό, όπου πήρε ενεργό μέρος στα κοινά, για ένα διάστημα μάλιστα χρημάτισε και πρόεδροςτης κοινότητας, αλλά κυρίως, μαζί με τον επίσης εξ Αμερικής επιστρέψαντα Γιώργο Μπάλλα, ήταν η ψυχή του Γεωργικού Συνεταιρισμού. Παντρεμένος με την Σταθούλα Χρ.Πάντου έκανε οχτώ παιδιά. Πέθανε το φθινόπωρο του 1941, αρκετά νωρίς για να γνωρίσει την εκτέλεση του μεγαλύτερου γιού του από τους Γερμανούς, τις εξορίες και τις προσφυγιές, την πυρπόληση του σπιτιού του και τα λοιπά βάσανα που επιφύλαξε η ζωή στην οικογένειά του.

Επίτηδες άφησα τελευταίο τον Βασίλειο Λάζο. Ήταν ο παππούς μου,  ο πατέρας της μάνας μου. Άρχισα να σκαλίζω τα αρχεία του Ellis Island από τις πρώτες εβδομάδες που δόθηκαν στο κοινό και φυσικά ήταν το πρόσωπο από το οποίο ξεκίνησα την έρευνα.  Το κείμενό μου τούτο είναι μια αναφορά στη μνήμη του, στη μνήμη όλων εκείνων που πριν 99 χρόνια πέρασαν τις γιορτές στη θάλασσα οδηγούμενοι από ένα όνειρο, αλλά και στη μνήμη όλων  των  συγχωριανών που διάβηκαν τον Ατλαντικό αναζητώντας μια άλλη ζωή. 

Πηγή: Drakotrypa.gr, Γιώργος Γούσιας, Χριστούγεννα 2008